Potrzeba i cel monitorowania chorób zakaźnych

W krajach Unii Europejskiej informacje dotyczące wirusowego zapalenia wątroby typu B i C oraz zakażeń HIV zbierane są na podstawie prowadzonych badań oraz rutynowego systemu monitorowania zakażeń. Gromadzone dane obrazują głównie wskaźniki rozpowszechnienia infekcji (procent zainfekowanych) HBV, HCV i HIV wśród iniekcyjnych użytkowników narkotyków. EMCDDA opracowało roboczą wersję protokołu raportowania chorób zakaźnych wśród dożylnych użytkowników narkotyków (Protokół DRID - Drug Related Infectious Diseases), a także przygotowało wystandaryzowane tabele do prezentowania danych. Obecnie trwają prace nad rewizją zapisów dotychczasowego protokołu oraz opracowaniem jego wersji finalnej.

Zgodnie z rekomendacjami monitoring chorób zakaźnych oparty jest o wzajemnie uzupełniające się podejścia:

• zbieranie istniejących danych pochodzących z rutynowych źródeł np. wskaźniki rozpowszechnienia i dane o zachorowaniach,
• przeprowadzanie specjalistycznych badań.

Celem ogólnym protokołu jest monitorowanie chorób zakaźnych wśród użytkowników narkotyków, ze szczególnym uwzględnieniem używania narkotyków drogą iniekcji, a także analiza czynników ryzyka i czynników chroniących przed zakażeniem. Cel główny to poprawa jakości oraz porównywalności danych pochodzących z istniejących źródeł rutynowego monitoringu, a także prowadzenie badań w populacji dożylnych użytkowników narkotyków wykorzystując porównywalną metodologię. Dodatkowo w oparciu o protokół można podejmować próby szacowania chorób zakaźnych u (dożylnych) użytkowników narkotyków korzystających z programów niskoprogowych lub innych wyspecjalizowanych placówek.

Metody i narzędzia monitoringu

Protokół rekomenduje stosowanie jednocześnie dwóch metod monitorowania:

• rutynowy monitoring z minimalnym zestawem zmiennych (łatwe gromadzenie danych w celu podstawowej orientacji epidemiologicznej z dużym pokryciem geograficznym;  system oparty o testy diagnostyczne prowadzone w ramach rutynowego nadzoru),
• pogłębione badania (obserwacja z rozszerzoną listą zmiennych o wyższej wartości informacyjnej, ale z mniejszym pokryciem geograficznym np. badania prowadzone na terenie jednego lub kilku miast).

Okresowo powtarzane badania przekrojowe są użytecznym narzędziem gromadzenia danych zarówno na temat rozpowszechnienia chorób zakaźnych, jak też ryzykownych zachowań podejmowanych przez iniekcyjnych użytkowników narkotyków.

Źródła danych oraz miejsca rekrutacji

Główne miejsca do przeprowadzania rutynowych testów diagnostycznych lub badań to:

• programy niskoprogowe,
• programy wymiany igieł i strzykawek,
• ośrodki leczenia uzależnień (w tym placówki ambulatoryjne, stacjonarne, oddziały psychiatryczne),
• scena uliczna,
• laboratoria,
• inne szpitale i kliniki ( w tym pogotowia, izby przyjęć),
• więzienia,
• ośrodki badań HIV.

Metodologia monitoringu chorób zakaźnych związanych z narkotykami

Zgodnie z protokołem DRID monitoringiem objęta jest grupa zdefiniowana jako problemowi użytkownicy narkotyków, która obejmuje iniekcyjnych użytkowników narkotyków lub osoby długotrwale i regularnie używających opiatów, kokainy lub amfetaminy. Zgodnie z protokołem DRID można ograniczyć badanie do osób, które ostatnio lub obecnie używają narkotyków w sposób problemowy  lub jeszcze bardziej zawęzić powyższą definicję i poddać badaniu tylko te osoby, które kiedykolwiek w życiu używały narkotyków drogą dożylną.

Ważnym problemem jest unikanie tzw. podwójnego liczenia tych samych osób, wówczas gdy dany klient zostaje zarejestrowany więcej niż jeden raz w danym roku w bazie monitorowania chorób zakaźnych. Dzieje się tak, gdy ten sam klient zostaje poddany badaniu więcej niż jeden raz w różnych ośrodkach leczenia lub innych placówkach, a także gdy więcej niż jedno badanie odbywa się w tym samym ośrodku. Podwójne liczenie prowadzi m.in. do przeszacowania ogólnej liczby testowanych osób. Poszczególne kraje europejskie stosują różne metody, aby zapobiegać podwójnemu liczeniu np. nadawanie klientom unikalnych identyfikatorów.

Monitorowanie chorób zakaźnych wiąże się ściśle z ważnymi kwestiami etycznymi takimi jak poufność, zachowanie prywatności badanego oraz pozyskanie zgody badanego na przeprowadzenie badania.