Wskaźnik używania narkotyków w społeczeństwie jest jednym z pięciu kluczowych wskaźników Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA).
Polskie badania w populacji generalnej dotyczące rozpowszechnienia, postaw i zachowań oparte są na metodologii EMCDDA oraz Pompidou Group. Badania w populacji generalnej przeprowadzane są na próbie losowej mieszkańców w wieku 15-64 lat za pomocą wywiadów kwestionariuszowych. Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN co cztery lata realizuje badania w populacji generalnej (2002, 2006, 2010) oraz zleca do realizacji badania młodzieży szkolnej ESPAD - European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (badania IPiN – 1993, 1997, 2003, 2007 i 2011) i „Młodzież” (badania Fundacji CBOS - 2003, 2008, 2010, 2013).
Wyniki badań są wykorzystywane do formułowania rekomendacji oraz wskazówek dla kształtowania polityki w obszarze przeciwdziałania narkomanii. Ponadto są użyteczne do ewaluacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. W badaniach ogólnopolskich biorą udział Urzędy Marszałkowskie, zlecając do realizacji badania wojewódzkie, których wyniki wykorzystywane są do kształtowania polityki na poziomie województwa.
Wyniki badania ESPAD 2011 pokazały, że najbardziej popularnymi substancjami nielegalnymi, po które sięga młodzież są marihuana i haszysz. Do ich używania przynajmniej raz w życiu przyznało się w 2011 r. 24,3% młodzieży w wieku 15-16 lat i 37,3% 17-18-latków. W obu przypadkach stanowiło to zdecydowany wzrost względem wyników pomiaru z 2007 r. Wśród substancji nielegalnych na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia używania uplasowała się amfetamina. W przypadku tej grupy substancji, jak też pozostałych rodzajów narkotyków nie odnotowano zdecydowanych różnic pomiędzy pomiarami w 2007 r. i 2011 r. W badaniach ESPAD z 2011 r. podjęto także próbę oszacowania, jaki odsetek użytkowników przetworów konopi używa ich w sposób wysoce ryzykowny, co może skutkować uzależnieniem od nich lub co najmniej używaniem szkodliwym. W tej części badania uczestniczyło kilkanaście krajów m.in. Francja, Czechy, Rumunia, Włochy, Niemcy oraz Polska. Z przeprowadzonej analizy wynika, że we wszystkich krajach około 5% adolescentów zostało sklasyfikowanych jako używających w sposób ryzykowny, mogący prowadzić do powstania poważnych problemów. Polska należy do tej grupy krajów, w których odsetek użytkowników wysokiego ryzyka w całej próbie badanych wyniósł pomiędzy 4% a 6%. Najwyższe wskaźniki odnotowano we Francji i w Czechach – 9%. W edycji badań ESPAD z 2011 r. uwzględniono też tematykę tzw. dopalaczy. Badanie zostało przeprowadzone wiosną 2011 r., tj. po zamknięciu pod koniec 2010 r. sklepów z „dopalaczami”. Kiedykolwiek w życiu po „dopalacze” sięgnęło ogółem 10,5% uczniów w wieku 15-16 lat. Wśród starszych respondentów odsetki użytkowników „dopalaczy” były wyższe – kiedykolwiek w życiu kontakt z tymi substancjami miało blisko 16% badanych (15,8%).
Wyniki projektu badawczego pn. „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013”, obejmującego młodzież w wieku 18-19 lat, wskazują na spadek używania „dopalaczy”. Odsetek badanych, którzy deklarowali ich używanie był dwukrotnie mniejszy w 2013 r. niż w 2010 r. (odpowiednio 5,2% i 11,4%). Wyniki badania „Młodzież 2013” wskazują ponadto na stabilizację poziomu używania przez młodzież leków przeciwkaszlowych lub na przeziębienie w celu odurzania się. W 2013 r. do używania tego typu produktów kiedykolwiek w życiu przyznało się 4,2% respondentów. Dla porównania odsetek ten w edycji badań z 2010 r. wyniósł 4,7%. Podobnie sytuacja wyglądała jeśli chodzi o deklaracje używania tego typu produktów w ciągu ostatnich 12 miesięcy (2,1% w 2013 r. i 2,2% w 2010 r.) oraz ostatnich 30 dni (1% w 2013 r. i 1,1% w 2010 r.).
Informacje do analizy rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych w tzw. populacji generalnej pozyskiwane są z badań prowadzonych na ogólnopolskiej losowej próbie dorosłych mieszkańców kraju. W 2006 r. i 2010 r. Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii przeprowadziło badania obejmujące reprezentatywną grupę mieszkańców Polski w wieku 15–64 lata. Porównując wyniki obu edycji badań, największy wzrost możemy odnotować w przypadku marihuany, która pozostaje najbardziej popularnym narkotykiem. Do używania przetworów konopi kiedykolwiek w życiu przyznało się 17,6% ankietowanych. Odsetek ten w 2006 r. wyniósł 9,1%.
W 2012 r. w ramach badań dotyczących uzależnień behawioralnych zrealizowanych przez Centrum Badania Opinii Społecznej ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie osób w wieku powyżej 15 r.ż. uwzględnione zostały pytania dotyczące używania substancji psychoaktywnych. Według przeprowadzonego pomiaru, jakikolwiek kontakt w życiu z narkotykami miało blisko 14% badanych. Najczęściej sięgano po marihuanę i haszysz, czyli przetwory konopi indyjskich. Do kontaktów z nimi przyznał się co dziesiąty badany (12,2%). Ponad czterokrotnie mniej badanych zadeklarowało kontakt z amfetaminą (ok. 3%). Niewiele osób sięgało po pozostałe nielegalne substancje psychoaktywne (np. 1,1% ecstasy).
Materiały do pobrania:
