Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków w Polsce dla 2009 roku

W 2010 roku  Instytut Psychiatrii i Neurologii przeprowadził  na zlecenie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków. Pod  tym  pojęciem  rozumiemy  regularnego  użytkownika  narkotyków (substancji nielegalnych),  który doświadcza  w  związku  z  używaniem  poważnych problemów zdrowotnych i społecznych. Do oszacowania wykorzystano metodę punktu referencyjnego (ang. benchmark method). W analizie wykorzystano dane pochodzące z badań w populacji generalnej z 2010 roku oraz statystyki lecznictwa z 2009 roku.

Dane do oszacowań zbierano techniką nominacyjną w ramach przeprowadzonych w 2010 roku badań w populacji generalnej. Badani byli proszeni o mianowanie wszystkich znanych im osób, które używały narkotyków problemowo, a następnie o określenie, czy osoby te podejmowały próby leczenia stacjonarnego lub ambulatoryjnego w 2009 roku.  Dzięki tak pozyskanym informacjom możliwe było zestawienie ich ze statystykami z lecznictwa za rok 2009, a tym samym - przeprowadzenie oszacowania.

Oszacowanie dla 2009 roku wskazuje na spadek liczby problemowych użytkowników narkotyków w stosunku do 2005 roku. Można przyjąć, że liczba problemowych użytkowników narkotyków mieściła się w szerokim przedziale 56 000 – 103 000 (w oszacowaniu dla 2005 roku liczba ta mieściła się w przedziale 100 000 – 127 000).

Ogólnopolskie badania ankietowe zrealizowane w 2010 roku stanowiły także podstawę do szacowania liczby problemowych użytkowników opioidów. Instytut Psychiatrii i Neurologii (Sierosławski, J. Oszacowanie liczby problemowych użytkowników opioidów w Polsce. Alkoholizm i Narkomania 2012, Tom 25, nr 4, 347-356) oszacował, że ogólna liczba problemowych użytkowników opioidów wyniosła od 10 444 do 19 794 (dane dla 2009 roku). Środkowy punkt przedziału przypada na wartość 15 119 osób. Przedmiotowa kalkulacja wskazuje również, że najwyższa liczba użytkowników opioidów dotyczy województwa mazowieckiego (4 760), a następnie województw dolnośląskiego (1 888) i śląskiego (1 181). Najniższe dane odnotowano w województwie opolskim (168), świętokrzyskim (185) i podkarpackim (254)

Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków w Polsce dla 2005 roku

W 2007 roku Zakład Badań nad Alkoholizmem i Toksykomaniami IPiN na zlecenie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii przeprowadził w ramach projektu badawczego „Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków i analiza wzorów używania narkotyków oraz związanych z tym problemów. Badania jakościowe” analizy mające na celu oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków na terenie Polski.

Definicja

Problemowi użytkownicy narkotyków byli definiowani jako osoby uzależnione lub używające regularnie substancji nielegalnych w sposób powodujący poważne problemy. O regularnym przyjmowaniu narkotyków świadczy przyjmowanie codzienne lub prawie codzienne przez dłuższy czas. Zastosowana definicja jest spójna z medyczną definicją ICD-10 i tym samym jest definicją szerszą niż definicja EMCDDA, ponieważ jako podstawowe kryterium przyjmuje się problemowość przyjmowania narkotyków, a także nie wprowadza się rodzaju substancji, czy sposobu jej przyjmowania jako kryterium włączenia/wykluczenia. Zastosowanie tego typu definicji po części jest wymuszone przez dostępne źródła danych do estymacji (dane z lecznictwa).

Metoda

Do oszacowania wykorzystano metodę punktu referencyjnego (ang. benchmark method). Dane do oszacowań zbierano techniką nominacyjną w ramach przeprowadzonych w 2006 roku badań w populacji generalnej. Badani byli proszeni o mianowanie wszystkich znanych im osób, które używały narkotyków problemowo, a następnie o określenie pewnych cech dotyczących ww. osób, takich jak używany narkotyk, przebywanie w leczeniu z powodu narkotyków w ostatnim roku, fakt zatrzymania przez Policję, fakt zakażenia HIV czy śmierci. Z danych z badań terenowych (w tym przypadku populacyjnych) określa się proporcję osób posiadających daną cechę do osób jej nie posiadających. Na tej podstawie buduje się wskaźnik doszacowania, który następnie przemnaża się przez tzw. „punkt odniesienia”, czyli odnotowane w systemach statystycznych liczby osób posiadających daną cechę w danym roku (np. liczba zgonów spowodowanych narkotykami, liczba osób przebywających w lecznictwie itp.). Do prezentowanego oszacowania za punkty odniesienia przyjęto dane z lecznictwa stacjonarnego oraz dane z lecznictwa ambulatoryjnego.

Wyniki

W drodze badań populacji generalnej przeprowadzonych w 2006 roku ustalono, że spośród nominowanych, osób przebywających poza lecznictwem jest ponad sześć i pół razy więcej niż tych w lecznictwie (odpowiednio 6,57 dla lecznictwa stacjonarnego i 6,48 dla lecznictwa ambulatoryjnego) (patrz tabela 1).

Tabela 1.   Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków w Polsce metodą „benchmark” z zastosowaniem nominacji z badań ankietowych populacji generalnej w 2006 roku oraz danych statystycznych lecznictwa

Źródło: „Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków i analiza wzorów używania narkotyków oraz związanych z tym problemów. Badania jakościowe” (2007) Instytut Psychiatrii i Neurologii.

Na podstawie wskaźnika doszacowania oraz danych z lecznictwa ambulatoryjnego i stacjonarnego otrzymano oszacowanie problemowych użytkowników narkotyków na poziomie pomiędzy 100 000 a 125 000 osób. Następnie, wykorzystując tę samą metodologię, dokonano oszacowania w podziale na opiaty oraz inne narkotyki (tabela 2).

Tabela 2. Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków w Polsce w rozbiciu na użytkowników opiatów oraz innych narkotyków

Źródło: „Oszacowanie liczby problemowych użytkowników narkotyków i analiza wzorów używania narkotyków oraz związanych z tym problemów. Badania jakościowe” (2007) Instytut Psychiatrii i Neurologii.

Jak wynika z przeprowadzonych analiz, liczba problemowych użytkowników narkotyków innych niż opiaty mieści się w przedziale od 71 900 do 98 500. Liczba problemowych użytkowników opiatów została oszacowana na poziomie 25 000 – 29 000. Oszacowanie w rozbiciu na przyjmowane narkotyki dało ogólne oszacowanie problemowych użytkowników narkotyków na poziomie 97 000 – 127 000.

Podsumowując całość oszacowania należałoby przyjąć, że liczba problemowych użytkowników narkotyków dla 2005 roku mieści się w przedziale 100 000 - 127 000 osób, a liczba problemowych użytkowników opiatów w przedziale  25 000 – 29 000.